Inleiding:
Oxytocine (Gene map locus
20p13) of ocytocine (v. Gr. oxus = scherp, ook: snel, tokos =
geboorte), een hormoon dat contracties van gladde spieren kan
veroorzaken, in het bijzonder van die van de baarmoeder kort vóór,
tijdens en na de baring (weeën).
Oxytocine ( Brutoformule:
C43H66N12O12S2)
is een klein cyclisch polypeptide (molecuulgewicht 1007), dat is
opgebouwd uit slechts negen aminozuren: tyrosine, isoleucine,
glutamine, asparagine, proline, leucine, glycine en twee moleculen
cystine. Het kan sinds 1953 synthetisch vervaardigd worden (Vincent du Vigneaud
ontving in 1955 mede voor deze eerste synthese van een
peptide-hormoon de Nobelprijs).
Oxytocine
Synthese
De hormonen arginine vasopressine (AVP;
192340 ook wel: Antidiuretisch hormoon; ADH) en oxitocine (OXT;
167050) worden gesynthetiseerd in
de nucleus supra-opticus: vooral vasopressine en de nucleus
paraventricularis: vooral oxytocine, van de hypothalamus , samen
met hun respectievelijke 'carrier' proteïnen de neurofysinen. Vasopressine en oxytocine
worden geproduceerd door separate populaties van magnocellulaire
neuronen in beide nuclei.
Samen met de neurofysinen worden ze verpakt in
neurosecretorische vesikels (blaasjes)
(lichaampjes van Herring) en axonaal
getransporteerd naar de zenuweinden in de neurohypofyse, waar zij
of worden opgeslagen of worden uitgescheiden in de bloedstroom.
De enige rol van de neurohypofyse is de osmolaliteit binnenin
de vesikels te verlagen. Na depolarisatie van de neuronen worden
de neurohormonen met hun respectievelijke neurofysinen door
exocytose gesecreteerd, waarna ze zich doorheen de sterk
permeabele wand van de aangrenzende capillairen (gefenestreerd
endotheel) verplaatsen en in de bloedbaan terechtkomen. Hier
hebben de neurofysinen geen verdere functie meer te vervullen,
terwijl de neurohormonen de specifieke receptoren op de
plasmamembraan van de targetcellen opzoeken : ADH bindt op de
V2-receptoren van niercellen of op de
V1-receptoren van gladde spiercellen t.h.v. de wand
van melkklieralveolen of t.h.v. de uterus.
De synthese van ADH en OXT t.h.v. de hypothalamus vertoont een
circadisch ritme terwijl de hormoonconcentraties in het perifere
bloed deze schommelingen niet weerspiegelen : zo varieert de
perifere ADH-concentratie enkel in respons op stress,
bloedvolumeveranderingen en osmolaliteitsveranderingen van het
plasma (en dus niet in respons op wisselende synthesesnelheid
t.h.v. de hypothalamus)
Elk neurohormoon en zijn neurofysine wordt gesynthetiseerd als
prohormoon (pro-pressofysine en pro-oxyfysine): deze complexen
worden in membraanvesikels via de axonen naar de neurohypofyse
getransporteerd en hier opgeslagen. Tijdens het axonaal
transport gebeurt de omzetting van prohormoon in definitief
hormoon.
OXT wordt vrijgesteld na prikkeling (distentie, aanraking) van
mechanoreceptoren gelegen in de voortplantingstractus (vagina,
cervix, uterus) en in de melkklieren (tepels): de
bio-electrische signalen passeren via de tractus
spinothalamicus, de hersenstam en de middenhersenen vooraleer ze
de paraventriculaire kernen bereiken
De term "Ferguson's neurohumorale reflex" verwijst naar de stimulatie van de mechanoreceptoren van
vagina, cervix en uterus bij mechanische distentie: de
OXT-respons kan zorgen voor uteruscontractie of melkejectie
(door contractie van de myoepitheliale cellen in de
melkklieralveolen). De distentie stimuleert de synthese van OXT
door de hypothalamus en tegelijk ook de cholinerge natrium- en
calciumafhankelijke release van het OXT dat reeds in de
zenuwuiteinden ligt opgeslagen.
Catecholaminen verhinderen de vrijstelling van OXT en inhiberen
de werking van reeds vrijgesteld OXT
OXT circuleert ongebonden in het bloedplasma en wordt afgebroken
in lever- en niercellen (halfwaardetijd slechts een kleine vijf
minuten)
Werking:
Oxytocine kan, via receptoren, contracties van gladde spieren
veroorzaken door verlaging van de membraanpotentiaal van de
spiervezels. Tijdens de zwangerschap wordt de baarmoeder door het
in grote hoeveelheden geproduceerde hormoon progesteron ongevoelig
voor oxytocine; bovendien neemt de productie van een enzym dat
oxytocine afbreekt, nl. oxytocinase, toe.
Bij het op gang brengen van de baring speelt oxytocine een rol.
Tijdens het zogen worden door oxytocine spiertjes in de borst
geprikkeld, zodat de melk wordt uitgeperst, zie lactatie; dit is
wellicht de belangrijkste fysiologische werking van oxytocine. In
de eerste dagen na de geboorte reageert dan tevens de nog vergrote
baarmoeder met samentrekkingen (weeën), hetgeen de afvloed van
bloed en weefselresten (lochia) bevordert.
Reflexmatige uitstorting van oxytocine door de achterkwab van de
hypofyse kan ook plaatsvinden door mechanische prikkeling van
schede en baarmoederhals, bijv. tijdens de baring en voorts door
de coïtus (orgasme), waarbij dan baarmoedercontracties het
transport van zaadcellen bevorderen.
Oxytocine en ook brokstukken van dit molecuul beïnvloeden het
effect van morfine en van endorfine en zo het geheugen; dit werd
ontdekt door de Nederlander David de Wied en medewerkers (1974
vv.).
Toepassing:
Synthetische oxytocine wordt in de geneeskunde vnl. toegepast bij
de inleiding en bij de leiding van de baring om de weeën op te
wekken of aan te zetten, alsmede voor en na een keizersnede. Het
bevorderen van het toeschieten van de melk wordt veel meer in de
dier- dan in de mensgeneeskunde toegepast.
|
Hoofdmenu |
|
