|
Hormoon (Gr., = de aandrijvende, opwekkende), specifieke organische
stof met een regulerende werking, meestal gevormd door klieren met
inwendige afscheiding (secretie).
Functie:
In samenhang met het zenuwstelsel zijn hormonen in belangrijke
mate verantwoordelijk voor de evenwichtige coördinatie van de
verrichtingen van de verschillende delen van hogere organismen.
De door de schildklier afgescheiden hormonen thyroxine en
trijoodthyronine zijn noodzakelijk voor de gehele stofwisseling;
thyrocalcitonine verlaagt het calciumgehalte van het bloed. De
bijschildklieren scheiden parathyroidhormoon af, dat het
calciumgehalte in het bloed verhoogt. De bijnieren produceren in
het merg noradrenaline en adrenaline, die o.a. betrokken zijn bij
de regeling van de bloeddruk. De bijnierschors produceert
corticosteroïden van verschillende typen, die onontbeerlijk zijn
voor o.a. de water- en zouthuishouding. De geslachtshormonen
kunnen worden onderscheiden in: androgene (`mannelijke') hormonen,
oestrogene hormonen (zie oestrogene hormonen) en progesteron. De
productieplaatsen zijn: de testikels, de eierstokken en bij beide
geslachten de schors van de bijnier, die alle drie typen
produceert.
De productie van de schildklier-, de bijnierschors- en de
geslachtshormonen staat onder invloed van klierstimulerende
hormonen van de hypofysevoorkwab, nl. thyreotroop hormoon
(schildklier aanzettend), adrenocorticotroop hormoon
(bijnierschors prikkelend) en gonadotrope hormonen (de
geslachtsklieren aanzettend). De productie van de
klierstimulerende hormonen wordt op haar beurt via de
hypothalamus, die de hypofyse beïnvloedt, geremd door de hormonen
van bovengenoemde klieren zelf. De hypofysevoorkwab maakt voorts
nog groeihormoon en prolactine, dat de borstklier aanzet tot begin
van de melkproductie. De hormonen oxytocine, een hormoon dat o.a.
de weeën versterkt, en het antidiuretisch hormoon, dat de
wateruitscheiding remt, worden in de hypothalamus geproduceerd en
door de hypofyse-achterkwab opgeslagen en afgegeven. De hypofyse
scheidt verder het melanoforen stimulerend hormoon uit, dat de
productie van pigment beïnvloedt.
Het hormoon insuline wordt geproduceerd door de alvleesklier. Het
is een zeer belangrijke factor bij de regeling van de
koolhydraatstofwisseling. In de alvleesklier wordt ook een hormoon
gemaakt dat gedeeltelijk de werking van insuline tegengaat, het
glucagon.
Werking:
Hormonen komen direct in de bloedbaan, van waaruit zij invloed
uitoefenen op andere weefsels,organen of orgaansystemen. Sommige
werken direct op de plaats waar ze geproduceerd worden. Een groot
aantal hormonen word via de bloedbaan getransporteerd na binding
aan een specifiek transporteiwit. Slechts een geringe hoeveelheid
van deze hormonen bevind zich in een vrije of ongebonden vorm in
het bloed.
Een groot aantal hormonen oefent invloed uit via een ‘second
messenger’, een ‘boodschapper van het tweede echelon’. De hormonen
zetten het in het celmembraan gelegen enzym adenylcyclase aan, dat
zeer snel ATP omzet in cyclisch AMP. Dit cyclisch AMP induceert
indirect de specifieke werking. Vaak bezitten de cellen die op een
bepaald hormoon moeten reageren, de doelwitcellen, speciale
moleculen, de receptormoleculen die het desbetreffende hormoon
‘herkennen’, dwz. binden (zie bijv. adrenaline).
De productie van een aantal hormonen wordt bevorderd door speciale
klieraanzettende hormonen: de glandotrope hormonen van de
hypofysevoorkwab, waarvan de afgifte op hun beurt beïnvloed wordt
door releasing en inhibiting factors, ook hormonen genoemd,
afkomstig van de hypothalamus.
Indeling:
Er kunnen drie groepen hormonen worden onderscheiden:
-
hormonen afgeleid van aminozuren, bijv. thyroxine,
trijoodthyronine, adrenaline, noradrenaline;
-
peptide- en eiwithormonen, bijv. parathormoon, de gonadotrope
hormonen, groeihormoon, insuline, glucagon;
-
steroïdhormonen, bijv. de corticosteroïden en de
geslachtshormonen (androgene, oestrogene en progestatieve).
Hormoon preparaten:
In de geneeskunde werd oorspronkelijk gebruik gemaakt van
gedroogde endocriene organen, die als poeder werden ingenomen.
Tegenwoordig kunnen hormonen in zuivere toestand worden bereid
door extractie of door chemische synthese, steeds vaker via
recombinant-DNA-technieken. In enkele gevallen werkt men met
afscheidingsproducten uit de urine die de gewenste hormoonwerking
nog bezitten. Uiteraard mogen hormoonpreparaten alleen onder
medisch toezicht worden gebruikt.
Sommige hormonen behouden hun werking als ze door de mond worden
ingenomen, andere moeten door injecties worden toegediend. Van
deze laatste kan men soms, door kleine chemische wijzigingen,
derivaten maken die ook door de mond kunnen worden ingenomen. In
een aantal gevallen is het gelukt chemische analoga van hormonen
te bereiden, die óf de gehele hormoonwerking hebben óf juist een
of meer werkingen, die niet gewenst zijn, missen met behoud van
die eigenschappen die wel gewenst zijn.
|
hormoon ( Wikipedia ) |
|
|
Medline: Endocrine system ( hormones ) topics
|
|
|
Links to the individual hormones |
|
|
Gastrointestinal hormones: introduction and index
|
|
|
Mechanism of Action and Physiologic Effects of Thyroid
Hormones
|
|
|
Stoornissen betreffende de werking en synthese van hormonen
|
|
Hoofdmenu
|
|
